تضعیف دلار در پی تحریم‌های ضد روسیه
روسیه پنجمین شریک بزرگ تجاری اروپاست. ۳۷٫۳درصد از کل تجارت این کشور با اتحادیه اروپا انجام می شود. ۲۶درصد از نفت اروپا و ۴۰درصد از گاز مورد استفاده آن از روسیه تامین می شود. بدیهی است هرگونه افزایش قیمت، تاثیر مستقیمی برکشورهای اروپا خواهد داشت. در سال ۲۰۲۰میلادی، حجم مبادلات این کشور و اتحادیه اروپا به بیش از ۱۷۴میلیارد یورو رسید که ۷۹میلیارد دلار آن شامل صادرات اتحادیه اروپا به کشور روسیه بود.
جایگاه روسیه در تجارت جهانی
در سال ۲۰۲۱میلادی، ۸۲درصد از کل مبادلات تجاری بین روسیه و ایالات متحده آمریکا، تنها شامل واردات از روسیه بوده است. در میان صادرات روسیه به آمریکا، گازوئیل و انواع دیگر سوخت (۲۱درصد از کل واردات گازوئیل آمریکا)، نفت و پلاتین خام جایگاه بارزتری دارند. هواپیمای مسافربری و قطعات آن، قطعات وسایل موتوری و وسایل نقلیه از جمله واردات روسیه از آمریکا می باشد.
تحریم روسیه و چین
در سال 2014 تحریم شماری از بانک های روسی، صنایع نفت و گاز و صنایع دفاعی این کشور از سوی اروپا و ایالات متحده با هدف قطع همکاری شرکت های انرژی خارجی با روسیه برای انجام اکتشافات جدید در سیبری و قطب شمال و تحت فشار دادن صادرات گاز این کشور به چین صورت گرفت. با اضافه شدن چین به لیست شرکت های تحت تحریم در سال 2020 توسط ایالات متحده، این دو کشور به سیاست دلارزدایی در تجارت خارجی خود و به خصوص در تبادلات دو طرفه روی آوردند. به طوری که برای اولین بار، در سه ماهه اول سال ۲۰۲۰میلادی میزان استفاده از دلار در تبادلات بین چین و روسیه به زیر ۵۰درصد کاهش یافت. این درحالی بود که یورو ۳۰درصد و پول های ملی دو کشور ۲۴درصد از منابع پرداختی در مبادلات دوطرفه را به خود اختصاص دادند. این سیاست علاوه بر گسترش مناسبات تجاری، زمینه را برای اتحاد دو کشور فراهم می کند.
اقدامات روسیه برای کاهش سلطه دلار در مبادلات خارجی
- طبق اعلام بانک مرکزی روسیه، تا پنج سال پیش ۴۰درصد کل ذخیره ارزی این کشور را دلار تشکیل می داد، ولیکن در ماه ژانویه سال جاری میلادی این نسبت به 16 درصد (معادل ۶۳۹٫۶ میلیارد دلار) کاهش داده شده است که می تواند برای تقویت ارزش روبل برای مدتی طولانی استفاده شود. حدود ۱۳درصد از کل ذخیره ارزی روسیه به یوآن چین، حدود ۳۲درصد آن به یورو، حدود ۶٫۵درصد آن به پوند انگلیس، حدود ۲۲ درصد به طلا و بقیه به ین، دلارهای کانادا، استرالیا و سنگاپور نگهداری می شود. استفاده فزاینده از یوآن در ذخایر ارزی روسیه باعث شده تا مسکو یک چهارم ذخایر یوآن موجود در جهان را خریداری کند. البته این کار نه تنها برای تنوع بخشی به دخایر ارزی روسیه و نشان دادن اتحاد میان این دو کشور بلکه برای تشویق چین به فعالیت بیش تر در نظام سرمایه داری جهان هم انجام می شود.
- علاوه بر ذخایر بانک مرکزی روسیه، صندوق ثروت ملی این کشور هم سیاست دلارزدایی ذخایر خود را اتخاذ نموده است. این صندوق با اتخاذ سیاست دلارزدایی در نظر دارد ۴۰ درصد از دخایر خود را به یورو، ۳۰درصد از آن را به یوآن، ۲۰ درصد به طلا و بقیه را به ین ژاپن و پوند انگلیس نگهداری کند. بنابر این سهم ۳۵درصدی دلار از این صندوق حذف شده، میزان پوند نگهداری شده نصف و برای اولین بار از طلا در آن استفاده خواهد شد.
- توافق نامه سه ساله تبادل ارز به مبلغ ۱۵۰میلیارد یوآن میان روسیه و چین بود که به دو کشور اجازه آن را می داد که ارز کشور مقابل را به طور مستقیم و بدون نیاز به مراجعه به بازار کشور سوم خریداری کند. این قرارداد برای مدت چهار سال دیگر نیز تمدید شد. در این توافقنامه که مربوط به سال ۲۰۱۹میلادی می شود اجازه استفاده از ارزهای ملی در تجارت دوطرفه به دو کشور داده می شود.طرفین با کنار گذاشتن سوئیفت در مبادلات تجاری خود، از نظامات پرداخت و تسویه ملی شاملSPFS وCIPS استفاده می‌کنند و پیام رسانSPFS روسیه و سیستم پرداخت بین بانکی بین‌المللی چینیCIPS به یکدیگر متصل خواهند شد. جهت توسعه پیمان پولی دوجانبه و مدیریت تراکنش ها براساس ارزهای محلی، بانک VTB روسیه و بانک تجاری چین به عنوان بانک های عامل این دو کشور در سیستم پرداخت معرفی شده اند. شایان ذکر است پس از راه‌اندازی این سیستم تسویه بین کشوری، حجم تجارت بین دو کشور روسیه و چین براساس ارزهای محلی، بیش از ۷۰۰درصد رشد داشته است.
سیر نزولی استفاده از دلار در مبادلات روسیه- چین
میزان استفاده از روبل و یوان در مبادلات تجاری (میلیارد دلار)
- در سال 2018 نیز طرحی دیگر برای راه‌اندازی سیستم فرامرزی جدید برای پرداخت مستقیم با ارزهای ملی مطرح شد. در این مورد گفتگوهایی صورت گرفت تا دو کشور چین و روسیه بتوانند از کارت اعتباریUnionPay چین در روسیه و از کارت میر روسیه در چین استفاده کنند.
- از دیگر اقدامات روسیه به منظور کاهش سهم دلار و یورو در مبادلات تجاری بین‌المللی خود، تقاضا از اتحادیه اروپا برای پرداخت بخشی از وجه واردات گاز به واحد روبل بود. برای این که اتحادیه اروپا بتواند پرداخت روبلی انجام دهد، باید به روسیه صادرات کرده و در ازای آن روبل دریافت کند؛ سپس با این وجه (که به نام کشورهای عضو این اتحادیه و به روبل در بانک‌های روسیه نگهداری می‌شود) هزینه گاز وارداتی را از طریق بانک‌های تجاری روسیه بپردازد. این اقدام جایگاه روبل را در اتحادیه اروپا تقویت و آن را تبدیل به یک ارز مهم بین‌المللی کرد.
- ایجاد سیستم پرداخت جایگزین سوئیفت و بین‌المللی کردن سیستم انتقال پیام‌های مالی روسیه(SPFS) یکی از برنامه های کشور روسیه در تبادلات با گروه بریکس و اوراسیا می باشد. در حال حاضر بیش از 70 درصد پرداخت‌های میان روسیه و اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا به روبل انجام می‌شود.
- روسیه در معاملات نظامی خود با هند نیز از ارزهای ملی استفاده می‌کند. قرارداد 5 میلیارد دلاری میان روسیه و هند برای پنج دسته سیستم دفاع هوایی اس-400 با روبل انجام شد.
نتیجه:
روسیه با سیاست دلار زدایی در سایه اقدامات صورت پذیرفته و اقدامات احتمالی آتی از جمله استفاده از رمز ارزها برای تسهیل تبادلات تجاری و نیز با تنوع بخشیدن به ذخایر ارزی خود تا اندازه بسیار زیادی خود را در برابر سلاح دلاری آمریکا مصون کرده است. سهم دلار در پرداخت‌های بازرگانی خارجی روسیه از 92 درصد در چند سال گذشته به 50 درصد کاهش یافته است، در حالی که سهم روبل از 3 درصد به 14 درصد رسیده است. دلارزدایی در عرصه های دیگر همچون مبادلات دوطرفه باعث خواهد شد تا سلطه دلار به عنوان معتبرترین ارز ضربه بخورد. تصمیمات خود ایالات متحده در استفاده از دلار به عنوان سلاحی اقتصادی علیه ایران، کوبا، کره شمالی، ونزوئلا و حالا روسیه نه تنها کشوری مثل چین را به سمت استفاده بیش تر از پول ملی و ارز های دیگر تشویق خواهد کرد، بلکه باعث خواهد شد تا دولت های بیش تری به سمت تنوع بخشی در ذخایر ارزی خود و مبالغ پرداختی در مبادلات دو طرفه و چندطرفه روی بیاورند.
تحریم ها و تهدیدها به ممنوعیت روسیه از سوئیفت باعث خواهد شد تا مرزهای رقابتی در نظام مالی جهانی بین آمریکا و چین و یا حتی در تقابل آمریکا با روسیه، چین و ایران شکل مشخص تری به خود بگیرد که این هم عملا تهدیدی برای خود سوئیفت، به خصوص در دراز مدت است. ممنوعیت روسیه از استفاده از سوئیفت تاثیر مستقیمی بر مبادلات بین چین و روسیه نخواهد داشت زیرا دو کشور از شبکه بین بانکی خود برای تجارت دوطرفه استفاده می کنند.
در پایان باید در نظر داشت تحریم ها علیه روسیه می تواند تا حدی افزایش یابد. زیرا درصورتی که با تحریم ها روسیه نتواند نفت و گاز خود را به اروپا و آمریکا صادر کند، از حدود نیمی از درآمد بودجه خود محروم خواهد شد. اما این ممنوعیت بسیار دور از ذهن به نظر می رسد، زیرا در اقدامی متقابل مسکو مجبور خواهد شد تا صادرات گاز را به اروپا (کشورهای شرق اروپا، آلمان و ایتالیا) متوقف خواهد کرد که منجر به افزایش شدید قیمت انرژی و در نتیجه محصولات مختلف در آنجا خواهد شد. از طرف دیگر کاهش صادرات گازوئیل به آمریکا افزایش قیمت این محصول را در ایالات متحده در پی خواهد داشت که برکارزار انتخاباتی پیش رو در آمریکا تاثیر منفی خواهد گذاشت.
تهیه و تنظیم: فاطمه اروجی
منابع:
http://www.irdiplomacy.ir
https://www.magiran.com
