چین به عنوان دومین اقتصاد جهان بیش از سایر کشورها پتانسیل به چالش کشیدن نظم مالی دلار محور را داشته و تجلی این امر را می توان در تلاش پکن برای توسعه یوآن دیجیتال مشاهده کرد. روسیه نیز در پی افزایش تنش‌های این کشور با غرب و مواجهه با تحریم‌های آمریکا و اروپا، این رویکرد را سرلوحه تعاملات تجاری خود قرار داده است. نمود بارز تلاش برای حذف دلار از مبادلات تجاری پکن و مسکو به خوبی مشهود است. در سال 2015 حدود 90 درصد معاملات دوجانبه چین و روسیه به دلار انجام می‌شد اما در چهار ماهه نخست سال 2020 این نسبت به 61 درصد کاهش و روز به روز در حال افزایش است به طوری که در ۹ ماهه نخست سال 2020 این رقم به یک چهارم مبادلات دو کشور رسیده است. سهم دلار در پرداخت‌های تجارت خارجی روسیه از 92 درصد در سال‌های گذشته اکنون به 50 درصد رسیده و معاملات بین‌المللی روبل از 3 درصد به 14 درصد افزایش یافته است.

مقابله با نظم اقتصادی دلار محور در عرصه بین الملل تنها به کشورهای چین و روسیه محدود نبوده و به عنوان مثال، کشورهای "بریکس" نیز به دنبال یک سیستم پرداخت جهانی جدید به جای شبکه پرداخت بین‌المللی "سوئیفت" هستند. الکساندر لوکاشنکو، رئیس جمهور بلاروس و ریاست دوره ای "اتحادیه اقتصادی اوراسیا" نیز اخیرا اعلام کرده که که دلار آمریکا باید از معاملات کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا به خصوص در حوزه نفت و گاز حذف شود.

 هرچند با توجه سایر مولفه های قدرت اقتصادی آمریکا، تغییر کوتاه مدت در سرنوشت دلار دور از انتظار است، اما با اتحادی که بین کشورهای قدرتمند اقتصادی مانند چین، روسیه و هند، برای به حاشیه بردن دلار از مبادلات جهانی در حال شکل گیری است و همچنین با توجه به توسعه روزافزون ارز دیجیتال، کاهش نقش دلار و احتمال جایگزینی آن توسط ارزهای دیگر در آینده قابل پیش بینی است. بر اساس آمار اخیر صندوق بین‌المللی پول سهم ذخایر دلاری آمریکا در بانک‌های مرکزی در سه ماهه چهارم سال 2020 به 59 درصد رسیده که کمترین میزان طی 25 سال بوده است.

در صورت کاهش نقش دلار در چرخه معاملات بین المللی کشورمان، درآمدهای ارزی حاصل از فروش محصولات پتروشیمی، که بخش عمده صادرات غیر نفتی کشور را به خود اختصاص داده است، در کنار درآمدهای ارزی حاصل  از صدور محصولات دیگر صنایع با کمترین هزینه و تهدید به داخل کشور و یا حساب های بانک مرکزی ایران در خارج کشور منتقل می گردد. در حال حاضر بخشی از مبادلات ایران با ترکیه و روسیه بر اساس "لیر" و "روبل" انجام می شود. در همین راستا در مرحله اول گسترش روابط بانکی و ایجاد سازوکارهای لازم جهت انجام معاملات بر پایه پول‌های ملی کشورهایی مانند روسیه، هند، چین، ترکیه و عراق که مایل و قادر به انجام مبادلات ارزی بر اساس پول ملی دو کشور می باشند، در کنار تلاش صنعت پتروشیمی کشور برای برنامه‌ریزی کارآمد صادرات محصولات به این کشورها به عنوان بازارهای هدف صنعت پتروشیمی، راه گشا بوده و ارتقاء صادرات را به همراه خواهد آورد. انجام معاملات تهاتری با برخی بازارهای هدف، به­ ویژه کشورهای همسایه از جمله عراق، ترکیه، پاکستان،کشورهای آسیای میانه و حوزه قفقاز جنوبی که دارای نزدیکی جغرافیایی و قرابت‌های تاریخی و فرهنگی با کشورمان هستند نیز از دیگر راه های کاهش نقش دلار در مبادلات تجاری فی‌مابین بوده و به رفع موانع تحریمی پیش روی صادرات محصولات پتروشیمی کمک شایانی خواهد کرد.

منابع:

سایت شورای راهبردی روابط خارجی، گزارش منتشر شده در مورخ 28 اردیبهشت 1400

سایت مشرق نیوز، گزارش‌های منتشر شده در تاریخ 3 مهر 1398 و  15 دی 1399

خبرگزاری جمهوری اسلامی، 31 اردیبهشت 1400

تهیه و تنظیم: هادی سلیمی