در حال حاضر روزانه حدود یک ‌میلیون ‌و 200 هزار متر مکعب گاز تحویل ایران می‌دهد و ایران نیز با کسر مقداری از این گاز به عنوان حق سوآپ، حدود یک‌ میلیون مترمکعب گاز را تحویل جمهوری نخجوان می‌دهد. 

برخی تنش های سیاسی در مناسبات دو کشور، رقابت در حوزه انرژی به ویژه در دهه نود میلادی  و تحریم های اقتصادی از جمله موانع توسعه مطلوب روابط ایران و آذربایجان است که باعث شده رقبای تجاری ایران مانند روسیه و ترکیه حجم تجارتشان را با جمهوری آذربایجان بالا برده و از حجم تجارت ما با این کشور کاسته شود. خوشبختانه در چند سال اخیر در اثر عواملی چون کاهش شدید قیمت جهانی نفت و گاز روابط سیاسی دو کشور رو به بهبود است. این کشور نه جزو اوپک نفتی است و نه اوپک گازی، از این رو به سمت همکاری و تعامل با کشورهای تاثیرگذار در این دو سازمان، از جمله ایران و عربستان سعودی، روی آورده است.از طرف دیگر اختلافات روسیه با اروپا بر سر موضوع اوکراین و تاکید اتحادیه اروپا بر تنوع بخشی به منابع وارداتی گاز خود باعث گردیده صادرات گاز جمهوری آذربایجان از مبدا میدان گازی شاه دنیز به یونان (جنوب اروپا) بعنوان یکی از آلترناتیوهای گاز روسیه مطرح باشد که در این راستا جهت توسعه فاز دوم میدان گازی شاه دنیز از شرکت های ایرانی دعوت بعمل آمده است. 

شرکت دولتی نفت و گاز جمهوری آذربایجان – سوکار (State Oil Company of Azerbaijan Republic) مالک دو پالایشگاه نفت در این کشور است و بر توسعه میادین و اجرای پروژه‌های نفت و گاز در آذربایجان نظارت دارد. نوسانات و کاهش قیمت جهانی نفت و گاز در سال های اخیر دولت آذربایجان را به سمت توسعه صنعت پتروشیمی بعنوان اقتصاد غیر نفتی سوق داده است. این شرکت مالک و یا سهامدار عمده چند واحد مهم پتروشیمیایی  ازجمله شرکتهای آذرکیمیا (100% )، پتکیم و واحد متانول سوکار (تنها واحد متانول بر پایه گاز طبیعی در منطقه قفقاز) که در سال 2013 به بهره برداری رسیده می باشد.

 پیشنهادها و راهکارهای توسعه روابط با جمهوری آذربایجان، به ویژه در زمینه صنعت پتروشیمی: 

الف- یکی از مسائل مهم در حوزه صادرات ایران به آذربایجان موضوع ایجاد و متنوع سازی زیر ساخت ها حمل و نقل و کریدورهای انرژی است. اگر خط ریلی ایران به جمهوری آذربایجان و روسیه متصل گردد، علاوه بر تاثیر مثبت بر تجارت ما با روسیه جهشی در مبادلات غیر نفتی و روند صادرات و واردات ایجاد خواهد شد. آذربایجان عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیست اما می‌تواند پل ارتباط ریلی ایران به اتحادیه اوراسیا گردد و دسترسی کشورهای اورآسیا به بنادر خلیج فارس را تسهیل کند. 

ب- استفاده هوشمندانه و هدفمند از سند همکاری 25 ساله ایران و چین به توسعه روابط ما با جمهوری آذربایجان کمک شایان توجهی خواهد کرد. ایران می‌تواند با استفاده از سرمایه گذاری چین ساخت خطوط حمل و نقل ترانزیت از جمله راه آهن قزوین-رشت-آستارا (ایران) -آستارا ( جمهوری آذربایجان) که قطعه اصلی کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب است را تکمیل نماید چرا که مسیر ایران میانبری برای انتقال بارهای ترانزیتی از خلیج فارس و بندرعباس به آستارا و از آنجا به کشورهای جمهوری آذربایجان، ارمنستان، گرجستان و در نهایت به روسیه و کشورهای اروپایی است. 

ج- آذربایجان با کشورهای مستقل مشترک¬المنافع، موافقتنامه تجارت آزاد و با کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی (اکو) موافقتنامه تجارت ترجیحی دارد. عضویت در پیمانهای اقتصادی و موافقتنامه های تجاری موجب تسهیل صادرات و کاهش تعرفه های ورود به بازارهای هدف صادراتی می شود. ایران می تواند  با جمهوری آذربایجان موافقتنامه تجارت آزاد امضاء کند. 

د- تقویت روابط بانکی و نهادهای مالی ایران و آذربایجان و برگزاری نمایشگاه ها و همایش های تخصصی در تهران و باکو به منظور ترغیب شرکت های آذری به سرمایه گذاری در طرح های پتروشیمی ایران از دیگر راهکارهای توسعه روابط با این کشور است.

ه- تلاش جهت افزایش صادرات خدمات فنی و مهندسی و استفاده از تجارب شرکت های توانمند ایرانی با بیش از 50 سال تجربه در زمینه اجرای طرح های پتروشیمی یکی دیگر از گزینه های توسعه روابط دو کشور است. بسیاری از شرکت های ایرانی از جمله شرکت پتروشیمی تبریز آمادگی تأمین نیروی انسانی ماهر برای راه اندازی طرح های بالادست پتروشیمی این کشور را دارند. 

و- شرکتهای بازرگانی پتروشیمی (PCC)، تجارت صنعت پتروشیمی خلیج فارس (PGPIC) و پتروشیمی تبریز (TPC) از تامین کنندگان اصلی محصولات پلیمری و شیمیایی این کشور هستند. این شرکتها آمادگی پتانسیل لازم جهت افزایش حجم صادرات، سوآپ محصولات پتروشیمی و فرآورده های نفتی را دارند.

ط- همکاری با شرکت های آذری در زمینه ساخت و تولید کاتالیست ها، پژوهش در زمینه فرآیندهای مرتبط با صنعت پتروشیمی، پژوهش در زمینه فناوری های نوین (دانش بنیان) و همچنین فروش لیسانس و دانش فنی ثبت شده توسط شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی ایران (NPC-RT) از جمله فرآیندهای زنجیره تبدیل گاز طبیعی به محصولات پتروشیمیائی (GTP و GTPP) از دیگر زمینه های قابل پیگیری جهت توسعه همکاری با طرف آذری است.

منابع: 

• گزارش تحولات اقتصادی موسسه مطالعات بین المللی انرژی

• راهنمای تجارت با آذربایجان، سازمان توسعه تجارت 

• گزارشات همکاری با کشور آذربایجان، امور بین الملل شرکت ملی صنایع پتروشیمی

تهیه و تنظیم: بهمن معظمی